Khi bạn thưởng thức một viên kẹo ngọt, nhâm nhi ly nước mía mát lạnh, hay thêm chút đường trắng tinh vào cốc cà phê sáng… có bao giờ bạn nghĩ đến vôi – loại vật liệu tưởng như chỉ quen thuộc với ngành xây dựng – lại đóng vai trò sống còn trong hành trình “chắt lọc ngọt lành từ cây mía”?
Chào mừng bạn đến với hành trình khám phá vai trò kỳ diệu và không thể thay thế của vôi trong ngành mía đường – nơi mà một chất đơn giản lại giữ vai trò phức tạp hơn bạn tưởng.
1. Vôi là gì? Và tại sao nó lại “chen chân” vào nhà máy đường?
Vôi (CaO) là oxit của canxi, thu được sau khi nung đá vôi ở nhiệt độ cao. Khi hòa tan vào nước, vôi phản ứng tạo ra vôi tôi (Ca(OH)₂) – dung dịch có tính kiềm mạnh.
Với tính chất này, vôi được sử dụng để làm sạch, trung hòa, và xử lý tạp chất trong rất nhiều lĩnh vực: xử lý nước thải, cải tạo đất, công nghiệp giấy… và đặc biệt – trong sản xuất đường từ mía, vôi được xem là “chiếc chìa khóa hóa học” mở ra con đường tinh luyện.
2. Vai trò của vôi trong ngành mía đường
Để hiểu rõ sức mạnh của vôi, bạn cần đi vào quy trình sản xuất đường mía – từ nguyên liệu thô đầy cặn bã, tạp chất, đến sản phẩm cuối cùng là tinh thể đường trắng tinh.
2.1 Trung hòa độ chua (pH)
Mía khi ép ra nước sẽ có độ pH thấp (khoảng 4.5 – 5.5), môi trường này không thuận lợi cho quá trình kết tủa tạp chất và có thể làm giảm hiệu quả tinh luyện. Việc bổ sung vôi giúp nâng pH lên mức lý tưởng (khoảng 7 – 8), tạo điều kiện thuận lợi để:
-
Hủy hoạt enzym không mong muốn (đặc biệt là enzym invertase phân hủy đường sucrose).
-
Ngăn quá trình phân hủy đường.
-
Tăng hiệu quả làm sạch nước mía.
2.2 Làm trong nước mía
Công đoạn làm trong (clarification) là nơi vôi thể hiện quyền năng của mình rõ nhất. Khi được thêm vào nước mía nóng, vôi phản ứng với các axit hữu cơ, chất màu, protein và các hạt keo trong nước mía, tạo thành các kết tủa dạng bông dễ lắng.
Những bông này kéo theo tạp chất xuống đáy bồn, để lại lớp nước mía trong hơn phía trên – sẵn sàng cho các bước tiếp theo.
2.3 Khử màu và mùi
Các hợp chất polyphenol, tanin… có trong mía là nguyên nhân chính gây màu sẫm cho đường. Vôi không chỉ giúp trung hòa mà còn tạo điều kiện để các hợp chất này kết hợp với photphat và magie, tạo thành các phức chất không tan và dễ loại bỏ.
Kết quả? Đường thành phẩm trắng hơn, mùi dễ chịu hơn và hương vị thanh sạch hơn.
2.4 Bảo quản đường và hạn chế vi sinh
Môi trường có pH được điều chỉnh nhờ vôi sẽ ức chế vi khuẩn, nấm mốc và enzym gây hư hỏng trong quá trình bảo quản nước mía và đường thô. Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng trong điều kiện khí hậu nóng ẩm như Việt Nam.
3. Những loại vôi nào được dùng trong ngành mía đường?
Ngành đường chủ yếu sử dụng hai loại:
✅ Vôi sống (CaO)
-
Dạng cục hoặc bột.
-
Phải tôi với nước để tạo thành vôi tôi.
-
Ưu điểm: hàm lượng canxi cao, mạnh, rẻ.
✅ Vôi tôi (Ca(OH)₂)
-
Dạng bột mịn hoặc dung dịch sữa vôi.
-
Dễ sử dụng, an toàn hơn vôi sống.
-
Thường được định lượng chính xác trong hệ thống điều chế vôi tự động.
4. Liều lượng và cách sử dụng vôi – Không thể “bắt nhầm nhạc”
Quá nhiều vôi? Nước mía sẽ trở nên quá kiềm, gây ra mất đường, tăng chi phí hóa chất và làm nước mía bị “đục ngầu” khó xử lý.
Quá ít vôi? Tạp chất không kết tủa hết, vi sinh phát triển, màu đường xấu và tổn thất đường tăng cao.
👉 Do đó, các nhà máy mía đường thường tính toán kỹ liều lượng vôi dựa trên độ pH, độ Brix (hàm lượng chất rắn hòa tan), chất lượng nước mía thô và từng giai đoạn xử lý.
Vôi thường được thêm vào trong hệ thống làm trong bằng bồn khuấy, kèm theo hệ thống kiểm soát pH tự động, giúp quá trình đạt độ chính xác cao.
5. Vôi tốt – Đường sạch
Không phải loại vôi nào cũng dùng được cho ngành thực phẩm. Vôi dùng trong ngành mía đường phải:
-
Có hàm lượng CaO > 85%
-
Không lẫn tạp chất kim loại nặng như chì, thủy ngân
-
Được kiểm định an toàn thực phẩm bởi cơ quan chuyên trách
Các nhà máy sản xuất đường lớn ở Việt Nam như Thành Thành Công – Biên Hòa, Lam Sơn, Sóc Trăng… đều có hệ thống kiểm định vôi đầu vào chặt chẽ. Chỉ những lô đạt chuẩn mới được đưa vào sử dụng.
6. Xu hướng công nghệ – Khi vôi kết hợp cùng tự động hóa
Ngày nay, các nhà máy không còn “đổ vôi theo kinh nghiệm”. Thay vào đó, họ sử dụng:
-
Máy định lượng vôi tự động: đảm bảo liều lượng chuẩn xác
-
Cảm biến pH theo thời gian thực: giúp điều chỉnh lượng vôi tức thì
-
Phần mềm giám sát SCADA: kiểm soát toàn bộ quá trình làm trong bằng máy tính
Nhờ vậy, việc dùng vôi trong ngành mía đường được tối ưu hóa theo hướng công nghệ cao, vừa tiết kiệm chi phí, vừa nâng chất lượng sản phẩm lên tầm quốc tế.
7. Vôi – nhân tố quyết định đến lợi nhuận?
Nghe có vẻ khó tin, nhưng đúng là như vậy!
Một nghiên cứu từ Viện Mía Đường Việt Nam chỉ ra rằng: việc kiểm soát tốt pH và xử lý bằng vôi giúp giảm tổn thất sucrose đến 3% – tương đương hàng chục tỷ đồng doanh thu nếu tính theo quy mô một nhà máy lớn.
Đường càng sạch, trắng, vị chuẩn – càng dễ xuất khẩu, giá bán càng cao. Trong chuỗi giá trị đó, vôi là một mắt xích “tàng hình” nhưng đầy quyền lực.
8. Tác động môi trường – Vôi có “xanh” không?
Câu trả lời là: có, nếu dùng đúng cách.
✔️ Vôi không gây hại nếu được xử lý đúng liều lượng và thu gom bùn kết tủa cẩn thận.
✔️ Phần bùn vôi – đường có thể được xử lý để làm phân bón cải tạo đất, đặc biệt trên đất phèn chua.
✔️ Các nhà máy hiện đại đều có hệ thống xử lý nước thải sau khi dùng vôi, đảm bảo không gây ô nhiễm.
9. Tạm kết – Nhỏ nhưng không thể thiếu
Nếu không có vôi, ngành đường sẽ mất đi một người bạn đồng hành bền bỉ. Không ồn ào, không phô trương, nhưng lại âm thầm giữ cho dòng đường được ngọt lành, tinh sạch và trọn vẹn.
Và lần tới khi bạn nếm một miếng bánh hay ly nước mía giữa trưa hè oi ả, hãy nhớ: có một chút vôi – trong veo và mạnh mẽ – đang góp phần làm nên vị ngọt ấy.
